Χρόνου φείδου

Η έκφραση σημαίνει «κάνε οικονομία στο χρόνο σου», «ξόδευε το χρόνο σου με σύνεση».

Ανήκει στο Χίλωνα το Λακεδαιμόνιο, ο οποίος ήταν ένας από τους επτά σοφούς της αρχαίας Ελλάδας, περίφημος για τα επιγραμματικά του αποφθέγματα.

Πρόκειται για ισχυρή πολιτική προσωπικότητα της εποχής του, καθώς κατείχε σημαντικό ρόλο στην πολιτική ζωή της Σπάρτης.

Γεννήθηκε το 600 π.Χ. (στη Σπάρτη) και απεβίωσε το 520 π.Χ. στην Πίσσα της Σικελίας.

Πέθανε σε ηλικία ογδόντα ετών, από τη μεγάλη του συγκίνηση και την υπερβολική χαρά του, όταν αγκάλιασε το γιο του, που μόλις είχε επιστρέψει Ολυμπιονίκης στο αγώνισμα της πυγμαχίας.

Κηδεύτηκε με μεγάλες τιμές, ενώ στον τάφο του γράφτηκε η φράση: «Υιός Χίλωνος, πυγμή χλωρόν έλεν κότινον / Είδ’ ο πατήρ στεφανούχον ιδών τέκνον ήμυσεν ησθείς ού νεμεσητόν. Εμοί τοίος ίτω θάνατος» («Μακάρι να είχα κι εγώ ένα τέτοιο θάνατο»).

Έγινε διάσημος για τη σοφή επιγραμματική βραχυλογία του και τα ολιγόλογα απαράμιλλα γνωμικά του.

Σε αυτόν αποδίδεται από ορισμένους και το γνωστό ρητό «το λακωνίζειν εστί φιλοσοφείν».

Ο Αρισταγόρας ο Μιλήσιος κάνει λόγο για «χιλώνειο τρόπο». Η συντομία και η περιεκτικότητα των λόγων του, τους έκανε να μοιάζουν με επιγράμματα ή με χρησμούς μαντείου.

Όσον αφορά στο «χρόνου φείδου», οι αρχαίοι Έλληνες το τηρούσαν, καθώς δεν άφηναν το χρόνο τους ανεκμετάλλευτο.

Στη σημερινή σύγχρονη εποχή, ο χρόνος τρέχει με ιλιγγιώδη ταχύτητα και το συγκεκριμένο ρητό είναι συνώνυμο του «ο χρόνος είναι χρήμα».

Τα ρητά του Χίλωνα:

- Αδίκα φεύγε (να αποφεύγεις την αδικία)

- Αδικούμενος διαλάσσου, υβριζόμενος τιμωρού (όταν αδικείσαι, να είσαι διαλλακτικός, όταν υβρίζεσαι, να τιμωρείς)

- Αδωροδόκητος δοκίμαζε (να είσαι αδιάφθορος στους ελέγχους σου)

- Αισχρά φεύγε (να αποφεύγεις την ανηθικότητα)

- Αλήθειαν κρήσαι (κάνε κτήμα σου την αλήθεια)

- Αρετής οικείον (να είσαι ενάρετος)

- Άρρητα μη λέγε (να μη λες αυτά που δεν πρέπει να λέγονται)

- Άρχουσιν πείθου (έχε εμπιστοσύνη στους κυβερνώντες)

- Ατυχούντα μη επιγελάν (ή / και) Τω δυστυχούντι μη επιγέλα (να μη χαίρεσαι για τη δυστυχία του άλλου ή να μη περιγελάς άνθρωπο που τον βρήκε δυστυχία)

- Γάμους ευτελείς ποιού (κάνε γάμο ταπεινό)

- Γήρας τιμάν (να τιμάς τα γηρατειά)

- Γίγνωσκε καιρόν (να γνωρίζεις τον καιρό)

- Γλώτταν μη προτρεχέτω του νου - ή της διανοίας (να μην προτρέχει η γλώσσα της σκέψης)

- Γλώττης κράτει - ή κρατείν - και μάλιστα εν συμποσίω (να συγκρατείς τη γλώσσα σου, προ παντός δε όταν βρίσκεσαι σε διασκέδαση)

- Γνώθι σαυτόν (γνώρισε τον εαυτό σου. Αποδίδεται και στο Θαλή το Μιλήσιο)

- Γονέας τιμάν (να τιμάς τους γονείς)

- Δίκαζε πράως (να δικάζεις με ηρεμία)

- Εγγύα παρά δ’ άττα (η εγγύηση φέρνει στην καταστροφή ή η εγγύηση που δίνεις είναι κοντά στη συμφορά. Αποδίδεται και στον Πιττακό τον Μυτιληναίο)

- Εγγύην φεύγε (να αποφεύγεις τα ενέχυρα)

- Εγκράτειαν άσκει (να είσαι εγκρατής, να ασκείσαι στην εγκράτεια)

- Εν λιθίναις ακόναις ο χρυσός εξετάζεται διδούς βάσανον φανεράν. Εν δε χρυσώ ανδρών αγαθών τε κακών τε νους έδωκ’ έλεγχον (ο χρυσός ελέγχεται πάνω σε πέτρινα ακόνια, δίδοντας έτσι απόδειξη της γνησιότητάς του. Όμως, πάνω στο χρυσό, η λογική ελέγχει το χαρακτήρα των καλών και των κακών ανθρώπων)

- Εν οδώ μη σπεύδειν (να μη τρέχεις να βγεις στο δρόμο - παραμελώντας άλλες αναγκαίες και ωφέλιμες ενασχολήσεις)

- Ένδον σκάπτε (να καλλιεργείς τον εαυτό σου)

- Επί σοφίαν μη επαίρου (μην περηφανεύεσαι για τη σοφία σου)

- Επί τα δείπνα των φίλων βραδέως πορεύου, επί δε τας ατυχίας, ταχέως (στα συμπόσια των φίλων σου να πηγαίνεις αργά, στις δυστυχίες τους γρήγορα)

- Έπου Θεόν (ακολούθησε το Θεό)

- Ερημία χρω (να ωφελείσαι από την απομόνωση)

- Έσο φιλαλήθης (να αγαπάς την αλήθεια)

- Εύφημος γίνου (να αποκτήσεις καλή φήμη)

- Εχθρούς αμύνου (να τιμωρείς τους εχθρούς)

- Ζευς ταπεινοί τα υψηλά και τα ταπεινά υψοί (ο Δίας ταπεινώνει αυτούς που υπερηφανεύονται και τους ταπεινούς τους εξυψώνει)

- Ζημίαν αιρού μάλλον ή κέρδος αισχρόν. Το μεν γαρ άπαξ σε λυπήσει, το δε αεί (να προτιμάς τη ζημιά, από το ανέντιμο κέρδος. Γιατί η μεν ζημιά θα σε λυπήσει μία φορά, ενώ το δεύτερο θα σε λυπεί συνεχώς)

- Ηδονήν φεύγε (να αποφεύγεις την ηδονή)

- Ήθος δοκίμαζε (να εξετάζεις τον χαρακτήρα)

- Ηρεμία χρήσθαι (να ζεις με ηρεμία)

- Θεράπευε φρόνησιν (να επιδιώκεις τη φρόνηση)

- Θυμού κρατείν ή Θυμού κράτει (να συγκρατείς τον θυμό σου)

- Ισχυρόν όντα πράον είναι, όπως οι πλησίον αιδώνται μάλλον ή φοβώνται (όταν είναι κανείς ισχυρός, πρέπει να είναι πράος, ώστε οι γύρω του μάλλον να τον σέβονται, παρά να τον φοβούνται)

- Κάλλιστον είναι βασιλέα τον μη μόνον του φοβερόν είναι φροντίζοντα (πάρα πολύ καλός είναι ο βασιλιάς εκείνος, ο οποίος φροντίζει να μην προξενεί μόνο φόβο)

- Κόλακας μίσει (να μισείς - να αποφεύγεις - τους κόλακες)

- Λέγοντα μη κινείν την χείραν, μανικόν γαρ (όταν μιλάς να μην χειρονομείς, γιατί αυτό είναι δείγμα τρέλας)

- Μαντικήν μη εχθαίρειν (να μη μισείς τη μαντική τέχνη, να την παραδέχεσαι)

- Μη απειλείν μηδενί (μην απειλείς κανέναν)

- Μη επιθυμείν αδυνάτων (να μην επιθυμείς τα αδύνατα)

- Μη ης επαχθής (να μη γίνεσαι φορτικός)

- Μη κακολόγει τους πλησίον (να μην κακολογείς τους πλησίον σου)

- Μη σπεύδε λαλών (μη βιάζεσαι όταν μιλάς)

- Μηδέν άγαν (τίποτα καθ’ υπερβολή - να μην κάνεις ή να μη λες. Αποδίδεται και στον Σόλωνα τον Αθηναίο)

- Νόμοις πείθου (να είσαι νομοταγής, να υποτάσσεσαι στους νόμους)

- Όνειδος έχθαιρε (να μισείς τη ντροπή)

- Οργής κρατείν (να συγκρατείς την οργή σου)

- Πίνων μη πολλά λάλει. Αμαρτήσει γαρ (όταν πίνεις να μην λες πολλά, διότι θα κάνεις σφάλματα)

- Πιστόν ουδέν (τίποτα δε μένει πιστό, αμετάβλητο)

- Πλήθος άρεσε (να επιδιώκεις τη δημοτικότητα)

- Πόνει μετά δικαίου (να συμπονείς εκείνον που έχει δίκαιο)

- Πράος ίσθι (να είσαι ήρεμος)

- Πράττε συντόμως (να ενεργείς με ταχύτητα)

- Πρεσβύτερον σέβου και Πρεσβύτερον αιδού (να σέβεσαι τους μεγαλύτερους)

- Πρόσεχε σαυτώ (να προσέχεις τα γύρω από σένα)

- Σοφόν το σαφές (σοφό είναι ό,τι είναι σαφές)

- Σπεύδε βραδέως (συντόμευε ό,τι κάνεις, αλλά χωρίς να βιάζεσαι)

- Ταχύτερον επί τας ατυχίας των φίλων ή επί τας ευτυχίας πορεύου (να τρέχεις κοντά στους φίλους σου ταχύτερα όταν αυτοί δυστυχούν, παρά όταν ευτυχούν)

- Την μάλιστα νόμων, ήκιστα δε ρητόρων ακούουσαν πολιτείαν αρίστην είναι (άριστη είναι η πολιτεία που υπακούει πάρα πολύ στους νόμους και πολύ λίγο στους ρήτορες)

- Τον άρχοντα χρήναι μηδέν φρονείν θνητόν αλλά πάντ’ αθάνατα (ο άρχων πρέπει τίποτα να μην σκέπτεται σαν θνητός, αλλά σαν αθάνατος)

- Τον τεθνηκότα μη κακολογείν (μην κακολογείς αυτόν που έχει πεθάνει)

- Τον τελευτηκότα μακάριζε (να μακαρίζεις και να θεωρείς ευτυχή αυτόν που έχει πεθάνει)

- Τύχη μη πίστευε (να μην εμπιστεύεσαι την τύχη)

- Υιοίς μη καταθάρρει (μη δίνεις ασυδοσία στα παιδιά σου)

- Υφορώ μηδένα (κανέναν να μην υποβλέπεις)

- Φίλοις ευνόει (να περιποιείσαι τους φίλους σου)

- Φίλους τίμα (να τιμάς τους φίλους σου)

- Φύλαττε εαυτόν (να προφυλάσσεις τον εαυτό σου)

- Χαλεπόν το τα απόρρητα σιωπήσαι και σχολήν - ή: «χολήν» - εύ διαθέσθαι και αδικούμενον δύνασθαι φέρειν (είναι δύσκολο να κρατάς τα μυστικά που δεν πρέπει να ειπωθούν, να χρησιμοποιείς σωστά τον ελεύθερο χρόνο σου - ή να συγκρατείς τα νεύρα σου - και να μπορείς να υπομένεις την αδικία που σου γίνεται)

- Χαλεπώτατον το γνώσκειν εαυτόν. Πολλά γαρ υπό φιλαυτίας έκαστον εαυτώ προστιθέναι (δυσκολότατο είναι να γνωρίσει κανείς τον εαυτό του. Διότι κάθε ένας, λόγω του εγωισμού του, προσθέτει πολλά καλά στο άτομό του που δεν τα έχει)

- Χρόνου φείδου (να κάνεις οικονομία στο χρόνο σου ή να ξοδεύεις με σύνεση το χρόνο σου)

- Ψεύδος αισχύνου (να μη λες ψέματα)

Μερικά ακόμα ρητά του Χίλωνα σε μετάφραση:

- Αγνότης σημαίνει εγκράτεια

- Δεν ωφελεί να τρέχει κανείς. Πρέπει απλώς να αναχωρεί εγκαίρως

- Η αρετή φέρνει φήμη στους ζωντανούς, δόξα στους νεκρούς και αθανασία στους ουράνιους

- Η ατυχία είναι η μόνη πλάστιγγα, στην οποία ζυγίζονται οι φίλοι

- Μάθε να τακτοποιείς σωστά τις υποθέσεις του σπιτιού σου

- Μην κακολογείς τους πλησίον σου, γιατί διαφορετικά θα ακούσεις πράγματα που θα σε λυπήσουν

- Να απεχθάνεσαι εκείνον που ασχολείται με ξένες δουλειές

- Να μη λες πάντα ό,τι σκέπτεσαι, να σκέπτεσαι, όμως, πάντα, ό,τι λες

- Τη φτώχεια να μη την φανερώσεις σε ανθρώπους, που δεν μπορούν να σε κάνουν πλούσιο

Πηγές: Εγκυκλοπαίδεια «Μαλλιάρης Παιδεία» (1984),
wikipedia,
el.wikiquote.org/Χίλων_ο_Λακεδαιμόνιος